Ban thờ tư gia là nơi thân thuộc, trang trọng, linh thiêng, thể hiện lòng thành kính của mỗi người với bề trên. Tuy vậy, phần lớn chúng ta khó để hiểu được ý nghĩa của các đồ thờ cúng trên ban thờ. Trúc Lạc xin phép được trình bày một số nội dung trong chuỗi bài viết về ban thờ như sau:

• Phần 1: Giới thiệu chung về ban thờ tư gia và cách bài trí
• Phần 2: Sơ lược về ban thờ xưa
• Phần 3: Bài trí đồ thờ trên ban thờ xưa
• Phần 4: Sơ lược về ban thờ nay

Để có được chuỗi bài viết này, chúng tôi đã được tác giả Nguyễn Chí Long cho phép sử dụng tài liệu làm một nguồn tham khảo. Qua đây, Trúc Lạc rất cám ơn tác giả đã tạo điều kiện cho chúng tôi lan tỏa kho tàng tri thức vô giá của dân tộc Việt Nam.

Thờ cúng là gì?

Thờ hay thờ phụng là sự bày tỏ sự tri ân, thành kính, tin cẩn… vào các bậc tiền nhân và các đấng “siêu nhiên” mà con người cho rằng có khả năng tác động cả tích cực và/hoặc tiêu cực đến đời sống thực tại, giả như Phật, Thần, Thánh, Quỷ, Ma…

Cúng là hoạt động thực thi đức tin bằng sự sẵn sàng dâng hiến với lòng thành kính và trang nghiêm, nhằm dâng lên các vật phẩm và/hoặc các ước nguyện tốt đẹp cho các nhân vật được họ thờ phụng. Thờ cúng là một hoạt động chung của nhân loại, tùy thuộc vào điều kiện sống, văn hóa, niềm tin… mà có các hình thức biểu hiện phù hợp nhằm thỏa mãn đức tin và mong cầu những điều tốt đẹp sẽ đến với mọi người.

Giới hạn phạm vi nghiên cứu là ban thờ tư gia

Từ xa xưa, dân nước ta đã tiến hành thờ cúng ra sao, thực khó mà biết hết, qua tìm hiểu các di tích tôn giáo còn sót lại (sớm nhất có niên đại từ thời Trần), tín ngưỡng, phong tục tập quán trong dân gian, chúng tôi nhận thấy rằng: bên cạnh việc thờ cúng các tôn giáo, tín ngưỡng, thì dân ta, tịu chung lại, đều có tục thờ cúng tổ tiên trong mỗi gia đình.

Thờ cúng tổ tiên luôn được thể hiện rõ nét qua hệ thống đồ thờ và khuôn phép bài trí, tại vị trí trung tâm, linh thiêng, trong các từ đường và tư gia. Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả xin được trình bày về đồ thờ và bài trí đồ thờ sao cho đẹp, chuẩn mực và hợp phong thủy đúng lối truyền thống của cư dân đồng bằng Bắc Bộ.

Ban thờ tư gia gồm những gì?

Theo quan niệm xưa nay, đồ thờ là các vật được bài trí và sử dụng trong không gia thờ tự, gọi chung là Ban thờ, bao gồm:

• Tự khí: khám thờ, ngai thờ, ỷ thờ, hạc thờ, bát hương, mâm bồng, mâm xà…
• Tế khí: đỉnh, giá văn, hạp hương, tam đài…
• Tự nghi: bát bảo, lọng tàn, kiếm, kích…
• Các đồ trang trí không gian thờ: như hoành phi, câu đối, cuốn thư, cửa võng, đại tự, châm, minh…